ไฮโดรโซล (Hydrosol) คืออะไร

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.วรวิทย์ จันทร์สุวรรณ
ปรับปรุงล่าสุด: 1 สิงหาคม 2565

ไฮโดรโซล (Hydrosol) หรือ น้ำสกัดน้ำมันหอมระเหย คือ สารสกัดในชั้นน้ำที่ได้จากการสกัดด้วยไอน้ำ โดยปกติการสกัดจะได้ผลิตภัณฑ์ออกมาเป็น 2 ส่วน คือส่วนที่ไม่ละลายน้ำ (น้ำมันหอมระเหย) จะลอยอยู่ชั้นบนสุด และสารสกัดชั้นน้ำ (ไฮโดรโซล) จะอยู่ชั้นล่าง โดยชั้นน้ำนี้จะเรียกว่า น้ำสกัดกลิ่นดอกไม้ (Floral water) เนื่องจากเป็นวิธีที่นิยมนำมาสกัดดอกไม้เพื่อนำสารสกัดดังกล่าวไปใช้เป็นส่วนผสมของเครื่องสำอาง

การสกัดโดยการกลั่นด้วยไอน้ำ (Steam Distillation) เป็นวิธีการสกัดสารออกจากของผสมโดยใช้ไอน้ำเป็นตัวทำละลาย สำหรับแยกสารที่ระเหยง่าย ไม่ละลายน้ำ และไม่ทำปฏิกิริยากับน้ำ ออกจากสารที่ระเหยยาก การสกัดโดยการกลั่นด้วยไอน้ำนอกจากใช้สกัดสารระเหยง่ายออกจากสารระเหยยากแล้วยังสามารถใช้แยกสารที่มีจุดเดือดสูงและสลายตัวที่จุดเดือดของมันได้อีก เพราะการกลั่นโดยวิธีนี้ความดันไอเป็นความดันไอของไอน้ำบวกความดันไอของของเหลวที่ต้องการแยก จึงทำให้ความดันไอเท่ากับความดันของบรรยากาศก่อนที่อุณหภูมิจะถึงจุดเดือดของของเหลวที่ต้องการแยกของผสมจึงกลั่นออกมาที่อุณหภูมิต่ำกว่าจุดเดือดของของเหลวที่ต้องการแยก ตัวอย่างการแยกน้ำมันหอมระเหยออกจากส่วนต่าง ๆ ของพืช เช่น การแยกน้ำมันยูคาลิปตัสจากใบยูคาลิปตัส การแยกน้ำมันมะกรูดออกจากผิวมะกรูด การแยกน้ำมันพลูจากใบพลู เป็นต้น ในการกลั่นไอน้ำจะไปทำให้น้ำมันหอมระเหยกลายเป็นไอแยกออกมาพร้อมกับไอน้ำ เมื่อทำให้ไอของของผสมควบแน่นโดยผ่านเครื่องควบแน่นจะได้น้ำและน้ำมันหอมระเหยปนกัน แต่แยกชั้นกันอยู่ ทำให้สามารถแยกเอาน้ำมันหอมระเหยออกจากน้ำได้ง่าย ส่วนชั้นน้ำที่ได้เรียกว่า ไฮโดรโซล

การสกัดโดยการกลั่นด้วยไอน้ำ (Steam Distillation)
(ที่มาภาพ https://www.botanicessence.com/essential-oil/home/knowledge.jsp)

ในกระบวนการกลั่นด้วยไอน้ำใช้เวลาประมาณ 5-8 ชั่วโมงขึ้นอยู่กับชนิดของพืชที่ใช้ ในรูปแบบการกลั่นทำได้สองวิธีตามลักษณะการวางพืชในหม้อกลั่น คือ ส่วนของพืชวางเหนือน้ำ เรียกว่า steam-distillation และ ส่วนของพืชจุมแช่ลงในน้ำ เรียกว่า hydro-distillation

Fresh distillation

Essential oil ลอยเหนือ Hydrosol

มนุษย์รู้จักไฮโดรโซลมาตั้งแต่สมัยยุคอียิปต์โบราณเมื่อพันกว่าปีก่อน ไฮโดรโซลจึงไม่ใช่ของใหม่แต่อย่างใด ซึ่งไฮโดรโซลได้จากกระบวนการสกัดน้ำมันหอมระเหยด้วยวิธีการสกัดโดยการกลั่นด้วยไอน้ำ ซึ่งจะได้ผลิตผลพลอยได้ (by product) ที่เป็นของเหลว (ละลายน้ำ) ด้วย แต่ในยุคนั้นเป็นเพียงต้นแบบที่ยังไม่ได้ตั้งใจพัฒนาและนำไปใช้งานจริงจัง เมื่อชาวยุโรปได้เข้าไปศึกษาการสกัดน้ำมันหอมระเหยในแถบอียิปต์ในช่วงศตวรรษที่ 13 จนถึงศตวรรษที่ 17 จึงได้มีการพัฒนาเป็นน้ำสกัดน้ำมันหอมระเหยยุคใหม่ (หรือก็คือไฮโดรโซล) ที่เราใช้ในปัจจุบัน

ในช่วงปี ค.ศ. 1920 ถึง 1930 นักเคมีชื่อ René-Maurice Gattefossé และเป็นแพทย์ชาวฝรั่งเศสประสบอุบัติเหตุไฟลวกมือจากการระเบิดในห้องทดลอง เขารีบจุ่มมือลงในอ่างของเหลวที่อยู่ใกล้ตัวของขา เขารู้สึกสิ่งน่าเหลือเชื่อว่ามือของเขาไม่มีอาหารแสบหรือปวด และยังบรรเทาอาการของบาดแผลผุพองได้ จากนั้นจึงมีการศึกษาเกี่ยวกับอาการที่ผิวหนังหายเร็วขึ้นหลายเท่าโดยไม่มีแผลเป็นนั้นเป็นเพราะสรรพคุณของของเหลวในโถนั้น ซึ่งก็คือน้ำมันหอมระเหยลาเวนเดอร์ (lavender essential oil) นับได้ว่าเป็นจุดเริ่มต้นของการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับน้ำมันหอมระเหยอย่างจริงจัง และเกิดคำว่า Natural Aromatic Oils ขึ้นเป็นครั้งแรกในโลก (https://hydrosoldistiller.com/blogs/news/about-the-history-of-hydrosol)

น้ำมันหอมระเหยจึงเป็นศาสตร์อีกแขนงหนึ่งที่ได้รับความสนใจอย่างมาก นักเคมีชาวฝรั่งเศส René-Maurice Gattefossé สนใจศึกษาการใช้ประโยชน์น้ำมันหอมระเหยเพื่อการรักษาทางการแพทย์ แม้ว่าก่อนหน้านี้เขาได้รู้ถึงคุณสมบัติของน้ำมันหอมระเหยลาเวนเดอร์ครั้งเมื่อเขาได้รับอุบัติเหตุ ในปี ค.ศ. 1928 Gattefossé ได้รับเหรียญ  aromatherapy ซึ่งจากผลงานการใช้น้ำมันหอมระเหยเพื่อการรักษาทางการแพทย์ และปี ค.ศ. 1937 เขาเขียนหนังสือ Aromathérapie: Les Huiles essentielles hormones végétales และต่อได้พิมพ์เผยแพร่เป็นภาษาอังกฤษชื่อว่า Gattefossé's Aromatherapy  ซึ่ง René-Maurice Gattefossé ได้รับการยกย่อง "Father of Essential Oils"

ปัจจุบันมีการนำไฮโดรโซลไปใช้ในผลิตภัณฑ์บำรุงผิว โทนเนอร์ เครื่องสำอาง น้ำหอม สมุนไพร ครีมรักษาแผล เรียกว่าใช้ได้ทั้งกิน ดม และทาเข้าสู่ผิวหนัง ไฮโดรโซลที่วางขายมีทั้งที่สกัดจากกุหลาบ โรสแมรี่ เปปเปอร์มินต์ ลาเวนเดอร์ เลมอน คาโมมายล์ มานูก้า และอีกมากมาย

ไฮโดรโซลโรสแมรี่	ไฮโดรโซลลาเวนเดอร์	ไฮโดรโซลกุหลาบ

ส่วนคนตะวันออกกลางได้นำไฮโดรโซล (Hydrosol) มาผสมน้ำตาลหรือน้ำผึ้งเป็นเครื่องดื่ม  Functional Drink ในหลาย ๆ ประเทศ

• What are authentic hydrosols?
• History of Aromatherapy
• วิธีทำน้ำตบ Hydrosol ที่กำลังมาแบบสุดง่ายจากดอกไม้